Zalduondo Arabako ipar-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Lautadako
kuadrillakoa. Gipuzkoarekin muga egiten du, eta hurbil ditu Nafarroa Garaiko
Ziordia, Olatzagutia eta Altsasu. 1025. urteko Donemiliagako goldea agirian,
Zalduhondo izenaz ageri da.
 |
| Zalduondo |
Ingurune naturala
Gipuzkoako mugan dagoen Urkilla mendilerroa du herriak iparraldean.
Handik, Lizarrate edo San Adriandik barrena zetorren antzinako bidea
Zumarraundira, eta hortik Zalduondora. Lizarratek alde batean ditu Urkilla eta
Aizkorriko mendilerroak, eta bestean Altzaniako mendiak.
 |
| Iturria |
Historia
Esan bezala, 1025. urtean jada bazen Zalduondoren berri ematen zuen
agiririk; beraz, uste da haren sorrera lehenagokoa dela. Garai haietan hasita,
Zalduondotik pasatzen da Donejakue bidea. Udalerriko aztarna zaharrenak, hala
ere, Aistra izeneko biztanlerik gabeko herrixkan aurkitu dira: VI. eta VII.
mendeetako Erdi Aroko herrixka baten aztarnak. Euskal Autonomia Erkidegoan
ezagutzen den Erdi Aroko herrixkarik zaharrena da. Ingurunea pinudiz estalita
zegoen, eta Aistran nekazari talde bat bizi zen. Zerealak hazten zituzten.
 |
| Zalduondo |
Inauteriak
Otsailaren 3an,
inauteri-igandean, Markitos pertsonaia gaiztoa epaitu eta erretzen dute.
Markitos beltzez jantzitako panpina gorbataduna da, eta gaitzak sinbolizatzen
ditu. Horregatik erretzen dute: gaitzak deuseztatzeko. Harekin batera, herriko
inauterietako beste pertsonaiak hauek dira: pregoilaria (erreketa baino lehen
sermoia botatzen duena), porreroak (Lantzeko Ziripoten antzekoak), errauts
banatzaileak, elkarrekin doazen atsoa eta agurea, artzaina eta ardiak
(pertsonek irudikatuak) eta kale garbitzailea.
 |
| Bolatokia |
Ondasun nabarmenak
Andoin-Luzuriaga jauregia
Andoin-Luzuriaga jauregia Arabako Zalduondon dagoen barroko estiloko
1683. urteko eraikina da. Herriaren hego-ekialdean dago, Uyar ibaiaren
bazterrean, latsategiaren (garbitokia) eta Txaroste errotaren eta zubiaren
ondoan. 1999an kultura ondasun izendatu zuten jauregia, monumentu
sailkapenarekin.
 |
| Andoain-Luzuriaga jauregia |
 |
| Errota eta Garbitokia |
Eraikina isolatuta dagoen jauregia da, oinarri laukidun baten gainean
eraikitakoa. Beheko solairuaz gain, lehenengo solairua eta ganbara ere baditu,
eta azkeneko honek hegoaldeko fatxadan argia sartzeko leihoak ditu. Horma
harriz egina dago; fatxada nagusiko paretak harlanduxkaz eta gainerakoak
kare-junteatuko harlangaitzez. Teilatua lau isurialdekoa da eta fatxada
nagusiaren hegalean landutako zurburuak ditu.
 |
| Garbitokia |
Lazarragatarren
jauregia
Lazarragatarren jauregia edo Lazarraga jauregia Arabako Zalduondoko
herriko erdialdean, elizaren ondoan dago. Herrian Gizonen jauregia ere deitzen
zaio ("Casa de los guizones", gaurdaino heldu den bezala),
aurrealdeko armarriaren alde bietan gizon handi bana agertzen delako,
gerlariak. Herriko museoa dugu gaur egun, Museo Etnografikoa, alegia. Jauregia
XVI. mendeko bigarren erdialdean eraikia da. Jatorrian, Lazarragatarrak
Oñatitik etorritako sendia izan zen, eta horren seinalea ate nagusiaren
armarrian dugu. Zalduondoko Museo Etnografikoaren egoitza da egun.
 |
| Lazarragatarren jauregia. Museo etnografikoa |
Oro har, esan daiteke eraikinak oin karratua duela; etxaurrea
hareharrizko harlanduz egina dago eta besteak harri-hormazkoak dira. Solairu
nagusiaz gainera beheko solairua dauka. Teilatua neurri handikoa da; lau
uretara du isuria eta zeramikazko teilaz estali.
 |
| Lazarragatarren jauregia. Museo etnografikoa |
Larreatarren etxea
XV. mendekoa.
 |
| Larreatarren etxea |
Udaletxea
Zalduondoko Udaletxea Arabako Zalduondo herriko instituzio-eraikin
garrantzitsuena da. 1746an eraiki zuten. Eusko Jaurlaritzak Kultura Ondasun
gisa monumentu izendatu zuen 2008an. 2006ko azaroan erabat kiskali zen istripuz,
eta zaharberritu berri dute, eraberritze-lanak 2009ko ekainean bukatu dituztela.
 |
| Udaletxea |
Eraikin zibila eta zerbitzuetakoa da, soila eta apaindura urrikoa.
Eraikina oinplano angeluzuzenekoa da, fatxada nagusia albokoak baino txikiagoa
da eta sakonera handiko bolumena osatzen dute; zeramikazko teila arabiarrez
egindako bi isurkiko estalkia du eta ertzak harlanduzkoak. Gailurra fatxada
nagusiarekin paralelo dago. Behe solairua, lehen solairua eta teilatupeko
solairua ditu.
 |
| Udaletxea |
Aistrako San Julian eta Santa Basilisa ermita erromanikoa
Aistra Zalduondoko herri hustua da. Zalduondoko kaskotik hurbil dago,
1.30 Km ipar-ekialdera. Bertan, baseliza bat baizik ez da geratzen, ondare
historikotzat sailkatua.
Agirietan lehendabizikoz 1025ean agertu bazen ere, antzinakoa da. XIV.
mendean utzi zuten auzoa behin betiko. 2004 eta 2009 artean Euskal Herriko
Unibertsitatea eta University College of Londonen arkeologo-talde bat bertan
aritu da eta herria erromatarren garaian jendeztatuta zegoela adierazi dute.
VI. eta VII. mendeetan haitzan hondeatutako terraza eta etxebizitza
irregularrak eraiki zituzten. Hurrengo mendean aldaketa handiak izan ziren
herrian: zenbait etxebizitzez gain nekropoli handia egin zuten. X. mendean
egungo San Julian eta Santa Basilisa baseliza eraiki zuten.
Aditu hauen ustetan, Aistra Euskal Autonomia Erkidegoko Erdi Aroko
herrixkarik zaharrena da.
 |
| Aistriako ermita |
Tolosako San Saturnino eliza
San Saturnino eliza Zalduondoko eraikin erlijioso nagusia da, Arabako
Lautadan. Lizarrate eta Aistratik zetorren errepide historikoa sartzen da
elizaren ekialdetik. Estalkia gotiko berantiarrekoa du (XVI. mendea), eta XVI,
XVII eta XVIII. mendekoak ditu fabrika, koru, sakristia, dorre eta erretaulak.
 |
| Tolosako San Saturnino eliza |
Elizako zaindaria, San Saturnino Tolosakoa, herria Europako bideei
begira jartzearen ondorioa da. Via Tolosanaren adar batetik Baionara eta, gero,
Zalduondora heldutako erromesek Tolosa-Okzitanian ikusitako San Saturnino eliza
handia gogora ekartzen zien eraikina aurkitzen zuten.
 |
| Tolosako San Saturnino eliza |
Arbin etxea
XVI. mendekoa
 |
| Arbin etxea |
Informazio iturriak:
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina