Sara

 

Sara Lapurdiko hegoaldeko udalerri bat da, Ezpeletako kantonamenduan kokatua. Xareta elkartea osatzen du, Ainhoa, Urdazubi eta Zugarramurdi udalerriekin batera. Sarak auzo hauek ditu: Haranburua , Helbarrun, Istilarte, Lehenbizkai eta Olhalde.

Sara herriak auzo desberdinak ditu haran eta muinoetan banaturik eta guztietan bertako arkitektura tradizionalaren adibide ugari aurkitu ahal izango ditugu. Hauek guztiak deskubritzeko modu asko daude eta horietako bat herrian dauden 14 oratorioetatik 7 lotzen dituen zirkuitoa da. Sarak dituen bazter ederrak ezagutzeko ibilaldi erraza, euskaldunen ispiritu erlijiosoaren lekuko.

Sara

Historia

Hego Euskal Herriarekin duen 32 kilometroko luzerako mugak (Zugarramurdi, Etxalar eta Bera udalerriak mugakide ditu) haren historian eragin handia izan du. 1693an, mugaz gaindiko lapurretaz babesteko, Luis XIV.ak arma-olak egiteko baimena eman zion herriari.

1790ean, Ainhoa, Azkaine eta Sara barnean hartzen zituen kantonamendu bateko buru izan zen, Uztaritzeko distrituaren mendekoa zena.

1794ean, Frantziar Iraultzaren ondorengo izualdian, Itsasuko 47 gazteren ihesaldiaren ondoren, Osasun publikorako komiteak (1794ko martxoaren 13 edo II. urteko haizekorraren 13ko dekretua), Ainhoa, Azkaine, Ezpeleta, Itsasu, Sara eta Zuraideko bizilagun guztiak (gizon, emakume eta ume) atxilotu zituen, eta mugatik hurbil zeuden udalerriak communes infâmes edo "udalerri zitalak" izendatu. Neurria Biriatu, Kanbo, Larresoro, Luhuso, Lekorne eta Makea udalerrietara zabaldu zen.

Sarako etxea

Herritarrak etxe nazionaletan bildu zituzten, bai Uztaritzeko barrutian, bai Jean-Jacques Rousseau bezala Grande Redoute barrutian. Baina benetan, Baiona, Capbreton, San Bisentse eta Ondresko elizetan bilduak izan ondoren, deportatu zituzten, nahiko egoera txarrean gainera, Lot, Lot-eta-Garona, Gers, Landak, Behe Pirinioak (Bearnoko aldea) eta Hautes-Pyrénées departamenduetara. Luis XIV.a Frantziakoak Sarako herriari emandako oroigarria, 1693an saratarrek herria ausarki babestu baitzuten. Itzulitakoan, deportatuek ondasun gehienak lapurtuta edota hautsita aurkitu zituzten, 1794ko irailaren 29 eta urriaren 1ean Uztaritzeko Direktorioak emandako dekretuen ondorioz. Ondasunak berreskuratzeko aski lan ere izan zuten, ebatsitakoa erregistratua ez, baizik arpilatua izan zelako. Martin Iturbide auzapezak eta herriko beste 33 ordezkariek deportazioan izandako egoera azaldu zuen eskutitza bidali zieten agintariei.

1936-1953 bitartean Espainiako Gerra Zibiletik babestu asmoz, Aita Barandiaran ataundar etnologo ospetsua Saran bizi izan zen eta 1936an Sarako lezeak publikora aurkeztu zituen. 1978an Sarako herritarrak erreferendum batera deitu zituzten eta Larhuna igo behar zuen errepide bat egiteari ezetz esan zioten. Horrek ziurrenik, Larrungo tren ttipiaren biziraupena ziurtatu zuen.

 

Sarako etxeak

Ondasun nabarienak

Sarako lezeak

Garbala auzoan daude, Sarako hegoaldean, harrobi baten aldamenean, Zugarramurdi udalerritik nahiz Zugarramurdiko lezeetatik oso hurbil eta Hego Euskal Herriko mugaren aldamenean.

Lapurdin dauden kobazuloak dira. Zehazki, Sarako udalerriaren kanpoaldean daude, Xareta izeneko eskualdean inguru interesgarria osatuz Urdazubiko leize eta Zugarramurdikoekin batera. Sarrera ipar-ekialderuntz du, 15 metroko altuera eta 40 metroko zabalerarekin. Hiru galeria nagusiz osatuta dago: goian kokatzen den galeria fosil bat (jadanik ez baita urik pasatzen bertatik), galeria erdi-aktibo bat (2007koak bezalako uholdeak daudenean soilik jartzen da martxan) eta galeria aktibo bat (erreka eta galeriaren artean hain leku gutxi dago non ezinezkoa den gizaki bat bertatik sartzea).

1854an Napoleon III.a eta Eugenia de Montijo haren emazteari musikaldi aberats bat eskaini zitzaien Sarako Leizeetan. 2007an kalteak jaso zituzten maiatzean jasandako uholdeak zirela-eta. Besteak beste, espeleologia eskolak erabiltzen zuen Leze Ttipia erabat erabilezina bilakatu zen.

Sarako lezeak

Larhungo tren ttipia eta San Inazio geltokia

Saratik Azkainera doan D4 errepideko San Inazio mendigainean dago. Mendebaldeko Pirinioetan dagoen Larhun mendira igotzen den trenbidea da, Donibane Lohizunetik 10 kilometrotara ekialderantz dagoen San Inazio mendatea eta Larrun mendiaren tontorra lotzen duena; bi toki horien arteko garaiera aldea 736 metro da. Nahiz eta tontorra Lapurdiren eta Nafarroa Garaiaren arteko mugan izan, trenbide osoa Ipar Euskal Herrian dago.

Larhungo tren ttipia

Euskal Herrian gaur egun alhan den kremailera-tren bakarra da. 1924. urtean inauguratu zuten, eta, harrezkero, itxura berari heldu dio. Hasieratik izan da Larrungo trenaren eginbeharra turistak eramatea, tontorretik sekulako bistak baitaude: egun argi batean, Euskal Herriko zazpi probintziak ikus daitezke.

Larhungo tren ttipia 

Ihartze Artea etxea

XVII. mendeko baserria da. XVIII. mendean handitze lanak egin ziren. 2003ko abuztuaren 21ean monumentu historiko izendatu zuten. Iparralderantz duen gela handiak artilea lehortzeko eta merkantziak gordetzeko balio zuen. Dekorazioari dagokionez, Aurelio Artetaren zenbait oihal dauden bertan, izatez, Gerra zibilean Arteta Biarritzera ihes egin baitzuen 1937 eta 1939 bitarte. Margolan multzo hau arte garaikidearen ekarpen nabarmentzat hartzen da.

Ihartzea Artea etxea

Sarako Erdi Aroko galtzada

Galtzada horretatik Done Jakue Bidearen adar bat nahiz Pirinioak iparraldetik iragaten dituen GR 10 ibilbide luzea iragaten dira. Galtzada horren bi aldeetara Sarako otoiztegiak daude. Galtzada plazatik pasatzen zen.

Sarako Erdi Aroko galtzada

Sarako otoiztegiak

herrian zehar guztira hamalau otoiztegi edo kapera daude, beste hainbat santuren omenez eraikiak. Gehienak Sarako Erdi Aroko galtzadaren bi aldeetan kokatuak. Otoiztegi horiek Sarako itsasgizon eta arrantzaleek eraikiak dira, bai arrantza ona izan edota ekaitzetatik bizirik atera zirelako.

Jondoki Petri otroiztegia

Sorginen ibilbidea

Ibilbide eder eta eroso hori Sarako leizeak eta Zugarramurdiko leizeen artean hedatzen da, biak lotuz. Kontrabandisten bidexka da eta 6,75 kilometroko luzera du. Urdinez margotutako pottoka zaldiez seinaleztatuta dago. Erraza eta laua da eta belardi eta basoen artean ibilaldi lasai eskaintzen du.

Sorginen bidea

Ortillopitz baserria

XVII. mendekoa da. Sarako historiaren eta euskal ohituren museoa edo erakustokia dauka.

Ortopillitz baserria

San Martin eliza

XVII. mende hasieran eraikia, garai batean bertako apaiza "Axular" idazle ospetsua izan zen. Hilerriak eliza inguratzen du, baina 1804. urtera arte eliza barneko hilobietan lurperaketak egin ziren, Axular bera ere bai. Dorrearen goiko aldean eta kanpoaldetik honako idazkun ezaguna du: Oren guziek dute gizona kolpatzen azkenekoak du hobirat egortzen. Barruan, aldiz, hain ezaguna ez den beste idazki bat dago, Seroraren hilobian hain zuzen: Orai den seroraren eta izanen direnen jarlekua eta hobia.

Martin Zabaleta maisu harginari berritze lanak egin zitzan agindu zitzaion Axularren azken urteetan. Oinplano angeluzuzeneko eraikin bat da, barrualdea 36,75 m luze du eta 15,80 m zabal; nabeak 12,75 metroko garaiera du. Nabean hiru solairu daude zurezko galeriekin. Eliza gotortu bat da, oinplanoko hormak 1,20 metroko lodierakoak dituena. Kanpandorrea ere bereziki sendo eta garaia da, 1765ean eraiki zen.

San Martin eliza

Sarako herriko etxea

Herriko plaza nagusian dago.

Herriko Etxea

Santa Katalinako kapera

XVII. mendean eraikia, 1481ko eraikin baten fundazioen gainean. Napoleon III.ari eta Eugenia enperatrizari eskaini zien 1867ko urriaren 6an udal batzarrak.

Santa Katerine kapera

Euskal pastizaren museoa

Antzinako sukaldaritzako tresnek eta lanabesek, kalitateko osagaiek, jatorrizko errezetek eta etxeko gozogintzak bat egiten dute ohiko postre horren lanketaren bitartez bisitariaren dastamena eta usaimena pizten dituen bisita atseginean.

Euskal Bixkotxako erakustokia

 

Informazio iturriak: https://eu.wikipedia.org/wiki/Sara

 

Powered by Wikiloc

Powered by Wikiloc