Pasaiako herri historikoak, itsasadarraren bokalearen albo banatan kokatuta dauden Donibane eta San Pedro herriak dira. Gaur egun, Donibane, Pasaia herria osatzen duen lau barrutietako bat izan arren, bere sorrera askoz lehenagokoa da. Historikoki, Donibane, San Pedro herriarekin batera, Pasaiako badiaren albo banatan kokatuta egon diren arrantzaleen herriak izan ohi dira. Mende batzuetan, Donibane Hondarribiaren mende egon bazen ere, 1770ean lotura hori hautsi zuen eta hiribildu titulua eskuratu zuen Hondarribiarekin izandako hiru urteko auzien ondoren. Urte batzuk beranduago, 1805ean hain zuzen ere, Karlos IV.a erregeak Pasaiako portuaren berrantolaketa administratiboa agindu zuen eta, Errege Dekretu baten bidez, Donostiaren mende zegoen San Pedro herria Donibaneri batu, badiako zenbait lur eta eskubide bereganatu eta Pasaiako udalerria sortu zuten. Beranduago, 1890. urtean Antxo barrutia sortu zen beste biekin batuz. Eta azkenik, XX. mendean, aurreko hiru barrutiei Trintxerpe batu zitzaien. Antxoren kasuan, bere sorreraren arrazoia, bertako lur eremuetan porturako ziren zenbait azpiegitura (N-1 errepidea, trenbidea…) sortu eta hedatzean bilatu behar da, Trintxerpe, berriz, arrantza-sektoreak zituen beharrei (etorkinak) erantzuteko sortu zen.
 |
| Pasai Donibaneren ikuspegi zabala |
Bi
herri hauetako alde zaharrak ezagunak dira oso, eta horiek ezagutzeko ibilaldi
gidatu bat proposatzen dugu, ezagutuko
ditugun eraikin historiko horien horma eta bazterretan idatzitako harrizko
pasarteak irakurriz. Badiako ura eta Jaizkibel mendiaren lurren artean
marrazten den Donibane herriko kasko historikoa kale estu eta irregular batek
zeharkatzen du, eta, kale horren bi aldeetan kokatzen dira eraikin historiko
gehienak. Bizkaia auzoan hasi eta Alabortza kalaraino hedatzen den kale honek
aparteko xarma du eta bertan murgiltzean, txoko ezkutuak deskubritu ahal izango
ditugu. Hala ere, aipatu behar da gaur egun dagoen kale bakarra XVIII. mendean
egin zela, eta horretarako Carpin eta Muñoz etxeen arkuak ireki behar izan ziren.
Ordura arte, kalea zeharkatu ahal izateko Santa Ana ermitaraino zuzentzen diren
eskaileretatik igo behar zen.
 |
| Portzelana fabrikaren tximinia |
Bizkaia auzoan emango diogu hasiera ibilaldiari. Auzo honetan ontziolak izan ziren eta, besteak beste, Euskal Herria eta Amerikaren arteko merkataritza bultzatu zuen “Real Compañía Guipuzcoana de Caracas”-eko (1728) abiapuntua izan zen. Urte batzuk beranduago, 30 urtez Pasaia eta Asiako herrialdeen arteko merkataritza sustatu zuen “Real Compañía de Filipinas” eratu zen. Toki irekia zen eta orain dela gutxi desagertu ziren arrantza-industriaren pabilioi handiak altxatu ziren bertan.
 |
| Platain etxea 1 |
Gaur
egun, espazio hau betetzen duen aparkalekuan Pasai Donibaneko eraikin zaharrena
ikus daiteke, Platain etxea hain zuzen ere. XVI. mendean harlanduz eta adreiluz
eraiki zen eta, etxe eder honetara eta bere ondoan dauden beste bietara soilik
itsasbehera zenean iritsi zitekeen. Platain etxeak eta aldamenekoak estalkia
partekatzen duten arren, ondokoa XVIII. mendekoa da eta harlanduzko fatxada
soila du. Etxe hauen aurreko aldean, tximinia luze bat ikusiko dugu, leku
honetan, XIX. mendearen bukaeran izan zen Portzelanen Erret Fabrika izena zuen
lantegiaren lekuko isila. Portzelana fabrikatzeko leku garrantzitsua zen
Limoges herritik etorritako Etienne Bignol jaunak, Pasaian lantegi bat sortzeko
baimena eskatu zuen 1851ean eta, urtebete pasa eta gero, udalak baimena eman
zion, baina langileak kontratatzeko orduan, bertako herritarrek kanpotarren
aurrean lehentasuna izan behar zutela baldintza jarri zuen. Lantegia Arizabalo
jauregian eta honen ondoko lursailetan kokatu zuten. Ondorengo urteetan zenbait
gorabehera izan ziren eta, frantses eta euskaldun enpresarien eskuetatik pasa
eta gero, 1915ean itxi egin zuten.
 |
| Arizabalo jauregia |
Tximiniari
bizkarra eman eta Donibane kalean barna aurrera egingo dugu. Berehala, Arizabalo
jauregiaren ondora helduko gara, XVII. mendekoa izan daitekeen eraikin
barrokoaren ondora hain zuzen ere. Herriko eraikuntzarik garrantzitsuenetakoa
den jauregi honek oinplano laukia du eta estalkiak lau isurialde ditu, eta XIX.
mendetik aurrera, bere hormen barruan jarduera ezberdinak ezagutu izan dira:
eskola, fabrika, bulegoak… eta azkenik, 2008tik Pasaiako udaletxearen egoitza
da. Urte hauetan guztietan jauregiaren barne-egitura aldatu den arren, kanpokoa
mantendu egin da.
 |
| San Joan Bataiatzailearen parrokia |
Kale
estuan murgildu bezain pronto, gure eskuinean altxatzen den San
Joan Bataiatzailearen parrokiaren ondora iritsiko gara. XVI. mendean,
eliztarrek Lezoko parrokiatik bereizteko baimena eskuratu eta eliza-parrokia
berria eraikitzeari ekin zioten. Gurutze latindarraren forma duen nabe bakarra
du. XVII. mendearen lehen herenean eraikitzen hasi eta 1643. urtean bukatu
zuten parrokiaren kanpoko fatxada hareharrizko harlanduz egina dago.
 |
| Miranda etxea |
Donibaneko
herritarrentzat hain garrantzitsua den parrokia atzean utzi eta, hareharrizko
fatxadak dituzten etxeen artean malda txikian zehar jaisten hasiko gara.
Pasabide pare bat zehartu ondoren, aurrez aurre XIX. mendeko Miranda
etxe errenazentista topatuko dugu. Oinplano angeluzuzena du eta
estalkiak hiru isurialde ditu. Harlanduzko fatxada nagusian bi armarri ikus
daitezke, Zizurkilgo San Millan familiarena bata, eta, Villaviciosatarrena izan
daitekeena bestea.
 |
| Victor Hugo etxea |
Metro
gutxi batzuk aurrerago, pasabide baten sarreran Gabiria etxea edo Victor
Hugo museo-etxearen ondoraino iritsiko gara. 1843.
urteko udan, poeta,
antzerkigile, saiogile, eleberrigile, kritikari, politikari, marrazkilari eta
margolari izandako Victor Hugok (1802-1885), Pirinioetako mendebaldea
ezagutzeko bidaia bat egin zuen. Donostiako Ulia mendian zehar Pasai San
Pedroraino heldu eta txalupaz Pasai Donibanera pasa zen. Herrian
ikusitakoarekin liluratuta, bertan denboraldi bat igarotzea erabaki zuen, gaur
egun Victor Hugo deritzon etxean hain zuzen ere. Gaur egun, turismo bulegoa
izateaz gain, “Victor Hugo, oroimenera bidaia” erakusketa iraunkorra ikus
dezakegu bertan.
 |
| Pietatearen guruztokia |
Hirugarren
arkua zeharkatzean, Kristo Gurutziltzatuaren irudia aurkituko dugu eta
aurreraxeago, Pasai San Pedrora joan-etorria egiten duen motora edo txaluparen
ontziralekuaren ondora iristean, XVI. mendekoa den Pietatearen guruztokiaren
ondora iritsiko gara. Eraikina mugatzen duten harlanduzko hormen barruan, Pietatearen
irudia landuta duen XV. mendeko gurutze bat dago. Eraikin berezi honen ondoan,
XVI. mendeko etxe errenazentista den Villaviciosa jauregia ikusiko dugu. Harlanduzko
bere fatxada nagusian, plaka bat ikusiko dugu, 1777an Lafayette markesak
Ameriketako independentziaren alde gerrara joan zenekoa oroituz.
 |
| Santiago plaza |
 |
| Udaletxe zaharra |
Txulotxo eta Camara jatetxe ezagunen ondotik igaro eta berehala, Donibaneko zabalgune bakarra den Santiago plazara iritsiko gara. Arrantzaleen etxebizitza koloretsuen artean, herriko udaletxea izandako eraikina nabarmentzen da. Estilo barrokoa duen eraikin hau, 1735ean altxatu zuten hareharrizko harlandua erabiliz. Plazatik atera eta kale estuan murgildu bezain laster, Santo Kristo Bonantzakoaren basilikarekin egingo dugu topo. Toki honetan, XIV. mendean Santa Isabeli eskainitako Donibaneko lehen parrokia altxatu zen, baina sute batek suntsitu eta bere lekuan, 1738an gaurko basilika eraiki zen. Elezahar baten arabera, arrantzale batzuk Kristo hau uretan flotatzen aurkitu omen zuten, eta garai haietan fedeak zuen indarra kontuan hartuta, elizan jarri eta, herritarrek ez ezik, itsasontzietako merkatari, tripulazio eta kortsarioek ere kultua eskaini zioten.
 |
| Bonantzako arkua |
Basilika
atzean utzita, Bonantzako arkua zeharkatuko dugu eta, bide bakarretik aurrera
segituz, 1621ean eraikitako Santa Isabel gazteluaren hormen
ondora ailegatuko gara. “Gotorlekuak
Gipuzkoan” liburutik jakin dugu gotorleku honen bilakaera historikoaren berri:
XVI. mendearen bukaeran bertan gaztelu txiki bat eraikitzea proposatu zen,
Pasaiako sarrera babesteko helburuz, baina XVII. mendearen lehen laurdena arte
ez zen proiektua idatzi eta gertu zegoen errota baten (Txurrutella) ondoan
kokatu zuten. Diru faltak gotorlekua amaitzea eragotzi eta ia mende batez
amaigabe bihurtu zen eraikina frantziar gudarosteen esku geratu zen hainbat
aldaketa eginez. Santa Isabel gazteluak 1867an amaitu zuen bere
zerbitzu-bizitza, nahiz hurrengo urteetan erabili izan den noizean behin. Hareharri-harlanduzko
horma sendo batzuk baino ez dira geratzen, gotorlekuaren itxura galduz. Gaur
egun egoitza pribatu bat dago bertan.
 |
| Santa Ana ermita |
Aurrera jarraituko bagenu, Alabortzako senaiaraino helduko ginateke, baina etorritako bidetik metro gutxi batzuk atzera egin eta ezkerretik ateratzen den bidetik abiatuko gara. Herriaren gain aldetik marrazten den bide honek Santa Ana ermitaraino eramango gaitu. Ermita honen jatorriaz ez dago nahikoa daturik, baina uste da gaur egungo eraikina 1758. urtean altxatu zela, eraikin zaharrago baten kokalekuaren gainean. Pasaiako badiaren ikuspegi zabalaz gozatzeko aukera paregabea eskaintzen duen talaia paregabe honetan emango diogu amaiera ibilaldi txiki eta eder honi. Uraren ertzean eta mendiaren magalean, urdina eta berdea zeharkatzen dituen hareharrizko herri zoragarria!
 |
| Pasaiko portuko bokalea |
.jpg)
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina