.: Itziar

Itziar herri txikia da, baina bere auzoetan handia eta zabala: Lastur, Egia, Itsaspe, Arriola, Endoia, Arbiskoa, Mardari eta Elorriaga. Gipuzkoan dauden herrietan zaharrenetakoa, 1027an Iruñeko gotzaitegiko artxiboko agirietan aipatua. Andutz mendiaren altzoan eta Kantauri itsasoaren gainean kokatuta dago eta oso ezaguna da, berak gordetzen baitu, adituen iritzian, euskal ikonografian irudi zoragarrienetakoa den Itziarko Amabirjina. Baina bere ondare erlijiosoaz gain, ezaguna da baita ere bere lurrek itsasoarekin bat egiten duten lekuan aurkituko ditugun itsaslabar bertikal eta urradura plataforma zabalengatik.

Itziar Andutzetik

Historia
Gipuzkoako herri zaharrenetakoa da Itziar. Historia aurreko aztarnategi guztiz garrantzitsuak aurkitu dira bertan (Urtiagako lezea). Tritium Tuboricum erromatarren garaiko herria omen zen, barduliarren eta karistiarren arteko mugan.
Itziarko lehen berriak 1027. urtekoak dira, Nafarroako Antso Handia erregearen karta batean beste bailara batzuekin batera Ticiar bailara agertzen baita. 1294. urtean, Antso IV.ak Itziarko auzokideei hiri-gutuna eman zien, Itziarko Monte-Real. 1343. urtean, Itziarko hiria arrantza portutik urrunegi eta nekazaritzarako garaiegi zegoela eta, hiria Deba ibai ertzera aldatzeko erregutu zioten bertako biztanleek Gaztelako erregeari eta Debako auzo izan zen Itziar aurrerantzean.

Herriko plaza

Udalerri egiteko asmoak agertu izan dituzte aspaldi, Itziarko zenbait biztanlek eta taldek, Itziar Herria Sortzen plataformaren bidez. 2014ko urriaren 30ean, Debako udalbatzak Itziarko auzo udala eratzea onartu zuen eta azaroaren 30ean, Itziarko bizilagunek auzo udal izan nahi zuten bozkatu zuten. Azkenik, %96 inguruk Itziar auzo udala izatearen alde egin zuten eta %72ko parte hartzea izan zen. Ereñozuren ondoren, Itziar Gipuzkoako bigarren auzo udala izan zen.

Itsaspe auzoa

Auzoak

Lastur goi eta behe, Egia, Arriola, Endoia, Itsaspe, Elorriaga, Mardari eta Arbiskoa.

Lastur auzoa

Ondarea

Andre Mariaren santutegia (Itziar)

Itziarko santutegia oso antzinakoa da, eliza honen lehen aipamenak VIII. mendekoak baitira. Gerora, XVI. mendean, zaharberritu egin zuten. Nabe bakarra dauka, bitxia oso. Zabalera berezia du, ez du zutaberik eta hiru atal angeluzuzen ditu. Barruan, Itziarko Ama Birjinaren irudia nabarmentzen da.

Itziarko Andre Mariaren santutegia

Gipuzkoako tailurik zaharrenetakoa dela uste dute, Irungo Junkalekoarekin batera. Aldare nagusian dagoen irudi horren (euskal marinelek jauresten dute) aurpegia proportzionatua eta adierazgarria da, eta euskal ikonografiaren adibiderik ederrenetakoa izatearen ospea dauka. Horrekin batera, arte platereskoari dagokion egurrezko erretaula bikain bat ere badago. Andres de Araozek egin zuen XVI. mendean.

Itziarko Andre Mariaren santutegia

Oteizaren “Amatasuna” eskultura (Itziar)
Santutegiaren kanpoaldean, berriz, itsasoari begira, Jorge Oteiza eskultorearen “Amatasuna” izeneko eskultura dago. Altzairuzko eskultura hau 2001. Urtekoa da eta haurdun dagoen emakume baten itxura du.

Amatasuna eskultura (Otzeiza)

Elutzetako elurzuloa (Itziar)

Andutzen magalean, auzolanean altxatutako eraikin ederra. Elur eta izotzaren erabilera aintzinetik izan da ezaguna, batez ere janariak eta edariak freskatzeko edota gaixotasun eta epidemiei aurre egiteko. Izotza garaiz kanpo hornitu ahal izateko elur-zuloak erabili ohi ziren.

Elutzetako elur-zuloa

Santa Katalina ermita (Egia auzoa)
Eliza honi buruzko lehenengo datuak 1539koak dira. Mende luzez iparraldeko bidetik Santiagora zihoazen erromesen joan-etorrien lekuko izan da. Izen bereko mendiaren tontorrean dago, Itziarrera bidean. Kostaldearen eta Debako hirigunearen ikuspegi ezin hobea eskaintzen du. Atseden hartzeko, paseatzeko eta ikuspegi dotoreez gozatzeko leku aparta da. Duela urte gutxira arte, erromeria jendetsuak egiten ziren Santa Katalina ermitan San Joan eta Santa Katalina egunean. Egun, ordea, San Joan egunean (ekainak 24) soilik egiten da meza.

Santa Katalina ermita

Mendata eta Sakonetako flyscha (Itsaspe auzoa)

Zumaiatik Mendatako puntaraino hedatzen den kosta zati honetan “flysch” egiturak azaltzen dira, Erdi eta Goi Kreatzeoko kararriz, margez eta, neurri txikiagoan buztinez osatuak.

Mendatako labarrak Itziarko talaiatik

Sakonetako flyscharen ikuspegi orokorra Mendatagainatik

Itziarko talaia (Itsaspe auzoa)
Balearen arrantza Erdi Arotik jarduera garrantzitsuenetakoa izan zen euskal kostaldean. Inguruko herrien artean egiazko lehia izaten zen balea nork harrapatuko, eta itsasoan zetazeoa bistaratzea zen lehen urratsa lasterketan ateratzeko. Talaia hau, Mendatako portuari lotuta zegoen. Itziarko biztanleek eta Itxaspeko baserriek abantaila txiki bat izan zezaketen dorre honetako seinaleak ezin baitziren bistaratu Deba, Mutriku eta Ondarroako herrietatik.

Itziarko talaiatik ikuspegi zabala

Errota (Lastur auzoa)

Lastur, haran endorreiko ezkutuan dago, eta haren erditik Lastur ibaia doa, zeinaren urak ez baitira beste ibai handiago batera isurtzen, baizik eta lurpean desagertzen baitira. Ikuspegi geologikotik hain berezia den ingurune hori are bereziagoa da; izan ere, baserriak nagusi diren landa-ingurunean, Euskadiko zezen-ganadutegirik zaharrena mantentzen da, Sakako Markesarena, eta bertako abereek Euskal Herriko udalerri gehienetako sokamutur, zezen bolaztatu eta, orohar, zezen-ikuskizunetan parte hartzen dute parte hartzen dute. Izan ere, San Nikolas elizaren aurrean Euskal Herriko zezen-plaza zaharrenetako bat kontserbatzen da.Gaur egun Lasturren nekazaritza giroa badago ere, duela mende asko burdina fabrikatzen zuen industria gune garrantzitsua izan zen. Izan ere, Lasturri buruzko lehen berri historikoek bailarako burdinaren industria garrantzitsuari egiten diote erreferentzia. Hala, 1335. Urtean, hau da, hiribilduaren burua Itziarretik Debara aldatu baino lehenago, Lasturko burdinolek, Mendarokoekin batera, forua lortu zuten beren interesak defendatzeko eta indartzeko. Lasturren baziren hiru burdinola, jauntxo-eta merkatari-familia boteretsuen jabetza. Goikola burdinola Sasiolatarren merkatari eta gortesau leinu boteretsuarena zen, Deba ibaiaren ondoan lonja baten jabea. Plazaolakoa Irrarazabaltzarrena zen, Deban lonja bat zuen beste merkatari leini boteretsu batena. Leizaolakoa, alboko dorretxearekin batera, Lastur-Laizaolatarren jabetzakoa zen, nahiz eta gerora beste merkatari-familia garrantzitsu baten eskuetara pasa zen, Ibartolatarren eskuetara, alegia. Dorretxeak, angelu batean, Leizaolaren eta Ibartolaren armarriak ditu.Nabarmentzekoak dira Plazaolako burdinola ordezkatu zuten errota-instalazioak, gaur egun oraindik zutik daude, ermitaren aurrean. Burdinolak irin-errota bihurtzea oso ohikoa zen.

Lasturko Plazaolako errota

San Nikolas baseliza (Lastur auzoa)
Lasturko baselizak eta plazak osatzen duten multzoa, lehen aipatutako zezen-plaza dagoen lekua, auzoko erdigune erreferentziala eta espirituala da. Tenplu hau, lehen aldiz 1625ean aipatzen den arren, litekeena da Erdi Aroan Lastur herrixkaren parrokia-eliza izatea. Herrixka hori Itziarren barruan geratu zen, hiribildua 1294an sortu ondoren. 1347an hiribilduaren burua Debara aldatu zenetik, herri horren jurisdikziopean jarraitzen du, nahiz eta, elizari dagokionez, Itziarreko parrokiaren menpe jarraitu zuen. San Nikolas baselizaren izaera erreferentziala agerian geratzen da irailean santuaren omenez ospatzen diren auzoko jaiek duten indarrean. Gaur egun, zezen-ikuskizunez gain, herri-kirolak, bertsolarien emanaldiak eta erromeria ere badaude. Antzina, ogi-opil batzuk egiten ziren, oso preziatuak eta “San Nikolas opilak” izenez ezagunak, sakristian banatzen zirenak limosna baten truke. Aipatzekoak dira, halaber, garai batean Itziarreko santutegitik San Nikolas baselizaraino egiten ziren prozesioak, euria edo eguraldi ona eskatuz.
Tenplua oinplano angeluzuzeneko eraikin txikia da, luzitutako harlangaitzezkoa. Fatxada nagusia nabarmentzen da, kolore gorrixketan margotutako egurrezko bilbadurekin eta harrizko atari itxiarekin. Barruan, santuaren irudia nabarmentzen da, oso gurtua inguruetan.

Lasturko San Nikolas Tolentino eliza.

Erdi Aroko herrixka txiki bat (Elorriaga auzoa)

Elorriaga Itziarko herrixka txiki bat da, Debako udalerrian. Herrixkaren erdigunean San Sebastian baseliza dago, baserriz inguratuta, gertuago edo urrunago, eta belardiak eta lur landuak ere baditu. Erdi Aroko kutsu handiko multzoa da. Hain zuzen ere, Elorriaga herrixka lehen aldiz aipatzen da Zumaia eta Deba hiribilduek beren mugak finkatzeko sinatu zuten elkartasun-itunean. Jatorrian, bere parrokia propioa zuen herrixka zen, biztanleen benetako gune espiritual eta politikoa. Izan ere, bere koruaren azpian, antzinako bataiarri bat aurkitu zen, tenplu honek iraganean zuen parrokia-izaera berresten duena. XIII. mendean zehar, San Sebastian elizak bere parrokia-maila galdu zuen eta herrixka Itziarko parrokiara batu zen, aipatu mendearen amaieran hiribildu mailara iritsi zena.

Pagoetagañako muino leunaren tontorraren gainean dagoen Elorriagako elizatik itsasoa ikusten da. Izan ere, iragan mendeetan, inguruetako marinelek elizarekiko debozio handia sentitzen zuten. Gertaera hau, beharbada, bere barnean gurtzen zen Ama Birjinaren irudi gotiko ederraren jatorriaren inguruko elezaharragatik izan zen. Esaten denez, irudia itsasoan aurkitu zuten, eta, jatorrian, itsasontziren baten brankako irudia zen. Oso irudi maitatua da, eta herriak “Joxepatxo” izenez ezagutzen du.

Elorriaga auzoa

San Sebastian baseliza (Elorriaga auzoa)

Elorriagako Andra Mariren taila gotiko handia, 85 zentimetroko altuera duena, tenplu honetatik datorren elementu historiko-artistiko nabarmenena da, ziurrenik. Dena dela, gaur egun ez dago Elorriagan, Itziarko elizara eraman zutenetik. Gaur egun, tenplu honetan dauden irudi bakarrak dira, San Sebastian santu titularraren irudi bat, Debako patroiaren San Rokeren tailu txiki batekin batera. San Sebastianekiko debozioa mantentzen jarraitzen da, eta horrela, patroiaren egunean meza ospatzen da, eta ondoren erromeria.

San Sebastian eliza eraikin txikia da, oinplano angelu-zuzenekoa, bi isurkiko teilatua eta sakristia atxikia dituena. Herrixkaren Erki Aroko girotzean asko laguntzen du, fatxada nagusian bi leiho baititu, dobeladun portadaz gain, ojiba-arkuz eraikiak, gotiko estiloko kanonei jarraituz.