.: Bera

Bera Nafarroa Garaiko iparraldeko udalerri bat da, Bortzirietako ibarrekoa, Baztan Bidasoa eskualdekoa. Bidasoa ibaiaren ertzean dago, Lapurdirekiko eta Gipuzkoarekiko mugan.

Bera

Auzoak

Herrigunean: Altzate, Agerra, Bera, Illekueta eta Itzea

Landa-eremuan: Dornaku, Illekueta, Kaule, Suspela, Suspelttiki, Xantelerreka/Elzaurdia (Ibardin), Zalain eta Zia.

Bera

Historia

1402. Nafarroako errege Karlos Nobleak Lesakako eta Berako herritarrei hainbat pribilegio eman zizkien, bere lurra gipuzkoarren eta lapurtarren aitzinean defenda zezaten.

1606. Lorenzo Hualde Berako elizako erretore izendatu zuen Altzate eta Urtubiko jaunak. Pertsona hura Valle Alvarado inkisidorearen laguntzaile izateagatik nabarmendu zen. Sorginkeriagatik beratar aunitz salatu zituen, Logroñoko inkisizio auziko (1610) agirietan jaso denez.

Zia erreka

1610. urte aldera, Baionatik artoa sartu zen, eta Atlantikoko ereduko nekazaritza sisteman oinarrizko laborea izan zen geroztik.

1638. Saint-Simon dukearen tropek, Altzate eta Urtubiko jaunaren gidaritzapean, Bera erre zuten.

1793-1795. Konbentzio Gerra. Lehen aldian, 1794ko uztail arte, Espainiako tropek okupatu zuten Bera. Bigarrenean, 1794ko uztaila bukaeratik aitzina, frantsesek hartu zuten herria, eta bertan izan ziren, 1795eko ekainean guda bukatu zen arte.

1813-1814. Napoleondar Gerrak zirela eta, 1813ko abuztuaren hasieran, tropa aliatuak, Wellingtongo dukea buru zutela, Bortzirietan, Urdazubin eta Donezteben finkatu ziren, Soult mariskal frantsesarenei jarraikiz. 1813ko azaro arte izan ziren bertan, eta heriotza krisi nabarmena eragin zuten. Egoera horretan, 1813ko irailaren 1an, San Migel zubiko gudaldia izan zen.

1830. Urriaren 20an, Espoz Mina jeneralak Beran pasa zuen muga, konstituzio liberala absolutismoaren aitzinean aldarrikatzeko asmoarekin.

1838. Lehen Karlistaldian, apirilaren 4an, liberalek herria utzi zutenean Berako eliza erre zuten, eta kalte nabarmenak eragin.

1872. Karlos Borboikoa Beratik sartu zen, Amadeo Saboiakoaren aurkako gerra aldarrikatzeko. Hirugarren Karlistaldian, Santa Kruz apaizak zenbait borrokaldi eragin zuen Beran.

Hilarriak

Monumentuak

ALTZATEKO PLAZA

Altzate leinuko kide batengandik etorri zaio izena esparru publiko horri. Beharbada, jauregi-etxea, gaur egun desagertua, hurbil zegoen plazatik, Zia errekaren ondoan.

DONFELIPEBAITA ETXEA

XVIII. mendeko arkitekturaren eredu ona da, eta geroko gehigarriak ditu. Hegoaldera begira dagoen harrizko galeria nabarmentzen da, pisu bakoitzeko bortz arku dituena.

Donfelipebaita etxea

ELTZAURPE-TTIKI ETXEA

Aztarna gotiko batzuek egundaino iraun dute etxe horretan: irudi batzuk landurik dituen fatxadako atea (IHS, eguzkia, ilargia eta hainbat lanabes) eta alboko leiho bat. Etxe mota hori ohikoa zen Beran, 1638an herria erre zuen sua gertatu aitzin.

Eltzaurpea txiki etxea

FORUEN PLAZA

1841eko abuztuaren 16an, foruak aldatzen zituen legea indarrean hasirik, Nafarroa probintzia bihurtu zen, erresumari abantaila fiskalak aintzat hartu zizkioten arren. Foruak aldatu zirenez, Foru izena jarri zieten Nafarroako herri anitzetako plazei. Fermin Legiaren bustoa dago Foruen plazan. 1787an sortu zen militarra, Berako Urrola baserrian. Espoz y Minaren tropak Berara heldu zirenean, boluntario sartu zuen armada horretan. 1813ko martxoan, Hondarribiako gaztelua -ordura arte frantsesen esku- konkistatu zuen beratarrak, 15 gizon agindupean zituela. Balentria horrengatik, teniente izendatu zuen Espozek.

Foruen plaza

ITZEA ETXEA

Baroja familiaren etxea da, eta izena ematen dio auzoari. 1912an heldu zen familia etxe horretara, eta, harrez geroztik, Carmen, Pio eta Ricardo Barojak, eta Julio Caro Barojak han garatu zuten beren obra multzoaren zati handi bat. XVII. mendearen bigarren erdialdean eraiki zen etxea. Zurezko teilatu-hegal bikoitza nabarmentzen da, XVI. mendearen bukaerako eta XVII.aren hasierako Nafarroako eta Aragoiko etxe eta jauregietan maiz agertzen diren Errenazimentuko ereduetatik hartua. Ibaiaren pareko ertzean Jorge Oteizak Pío Barojaren omenez egin zuen hilarria dago. Etxea ez da bisitatzen ahal.

Itzea etxea

KARNAXENEA ETXEA

1638ko uztailaren 16an, frantsesek pizturiko su batek kiskali zituen herriko etxe anitz. Etxe hartako habeak gogora ekartzen digu Altzate eta Urtubiko Salbatek (Altzateko jauna) aitzinatu zuen gertakizun latz hura.

Karnexenea etxea

LAZAROBAITA ETXEA

XVII. mendearen bukaerako eta XVIII.aren hasierako ohiko tailuz egin zen fatxadaren egitura. Eraikinak bi ate ditu, mutur bakoitzeko bana. Erdialdean, berriz, hutsune zabal bat dago, alboetan bi zutabe toskanar dituena. Beharbada, erdiko ataritik mugitu zituzten zutabeak. Etxe horretan egon omen zen Karlos VII.a erregegaia, bigarren karlistaldiko aldi batean.

Lazarobeitia etxea

SAN ESTEBAN ELIZA

Hasieran, etxe-dorre gotikoa izan zen, eta, XVI. mendetik aitzina, eliza gisa erabiltzen hasi ziren. 1632an, berritu eta zabaldu egin zuten. Gurutze latinoko oinplanoa eta gurutze-ganga ditu. Jatorrizko eraikinetik ia ez da hondarrik ere gelditu. Erretaula nagusia neoklasikoa da, XIX. mendekoa. San Estebanen irudia (herriko zaindaria) eta Bortzirietako armarria ageri dira han. Zalantzarik gabe, organoa da barnealdeko piezarik nabarmenena. Amezua eta Jauregik egina, Nafarroako organo erromantikorik onena da. Hiru teklatuko organoaren ondoan, bi mailatako zurezko aulkiteria dago, hagitz ederra. Kanpoaldean, antzinako kanposantuko hilarriak daude.

San Esteban eliza

SAN MIGEL ZUBIA

1813an, Beran izan ziren gerren zaurien lekukoa da hondakin historiko hori. Oroitarri bat dago bertan, Daniel Cadouxen, zubiaren defentsan hil zen militarraren omenez, jarria.

San Migel zubia

HERRIKO ETXEA

1776an estilo neoklasikoan eraikia, geroago berritu zuten. Harrizko sei arkuk osatzen dute etxeko ataria. 1983an, fatxada zaharberritzen ari zirelarik, hainbat pinturaren aztarnak aurkitu zituzten. Pintura horiexek hartu zituen Julio Caro Barojak egungo marrazkien zirriborroa egiteko. Ignacio Larramendik, artista beratarrak, fatxadan egin zituen marra horiek.

Herriko Etxea

ZELAIA ETXEA

Deigarria da, fatxadaren luzera eta aldeak ia neurri berekoak direlako. Beheko solairuan erdiko gune zabal bat dago, antzina morroiak eta neskameak ibiltzeko erabilia. Ukuiluak eta txerritokiak daude aldeetan.

Zelaia etxea

AHANTZIAK 1936-1939 ESKULTURA

Mikel Iriartek egindako eskultura honek eraildako eta errepresaliatutako pertsonen sufrimendua eta atsekabea islatzen du. Altzairuz egina eta 2018ko azaroaren 18an inauguratua, hiru osagai ditu: osagai nagusia, non bi emakume besarkatua agertzen diren; hilarri bat plazako zoruan; eta lurrean dauden arrasto batzuk, erbesterako bidea hartu zuten pertsonak gogorarazten dituztenak. Berako Udaletxe plazak, eskultura hau jartzeko toki gisa, 1936ko abuztuaren 1a ekarri nahi du gogora, Berako komandante militarrak, altxamenduaren ondorioz ihes egindako pertsonak itzultzen ez baziren, haien familiak herritik kanporatuak izango zirela agindu baitzuen. Mehatxu hori hurrengo egunean gauzatu zen, Berako hogei bat familia kamioietan eraman zituztenean Iparraldeko mugara eta Gipuzkoara.