Villabuena—beste Villabuena leku izenetatik bereizi behar denean, Villabuena Araba— (ofizialki Villabuena de Alava / Eskuernaga) Arabako hegoaldeko udalerri bat da, Arabako Errioxa eskualdekoa.
 |
| Villabuena |
Izena
Behinola Guardiako herrixka zen, Villaescuerna
izenarekin. 1661ean hiri-titulua jaso zuen, eta herritarren eskariz Vilabuena
izena hartu, Villaescuerna zelakoaz trufa egiten baitzuten inguruko herriek.
Udalak udalerrirako izendapen elebiduna
hartu nahi izan zuenean, nolabaiteko eztabaida sortu zen, ez baitzegoen
euskarazko izenaren forma tradizionalik. Herriari Uriona deitzea pentsatu zen,
hau da, Villabuenatik mendebaleko euskalkira hitzez hitz itzultzea, Arabako
zati handienean mendebaleko euskalkia hitz egin baitzen Erdi Aroan eta geroztik
ere. Beste batzuek herriaren antzinako izena, Villaescuerna, oinarritzat
erabiltzea proposatu zuten, eta euskal formara egokituta Eskuernaga sortu
zuten; azkenean, udalak Eskuernaga hori onartu zuen euskal izen ofizialtzat.
1996ko azaroaren 20ko erabaki baten bidez hartu zen gaur egungo izen ofizial
elebiduna: Villabuena de Álava / Eskuernaga.
Euskaltzaindiak zehaztu du, hala ere,
euskara batuko izena Villabuena dela, eta Villabuena Araba erabili behar dela
Villabuena izena duen beste herriren batekin nahasteko aukera dagoenean.
 |
| Villabuena |
Historia
Herri hau antzina Guardiako herrixka bat
zen, Villaescuerna izenekoa. Villaescuernako herrixka hura, beste batzuekin
batera, Guardiari eman zion Antso VI.a Jakituna Nafarroako erregeak, 1164an
Guardiako hiribildua sortu zuenean. Hain zuzen ere, Nafarroako Erresuma
musulmanen eta gaztelarren erasoetatik babesteko sortu zuen Guardia.
Erdi Aro osoan zehar, nafarren eta
gaztelarren arteko gerra eta liskarren ondorioz, Guardia erresumaz aldatu zen
askotan. 1461ean, ordea, Henrike IV.a Gaztelakoak Nafarroari behin betiko kendu
zizkion Guardiako hiribildua eta haren mendeko lur guztia, Villaescuerna barne.
1486an, hiribildua eta haren herrixkak Arabako Ermandadearen zati bihurtu
ziren, Errege-erregina Katolikoen aginduz.
1661eko ekainaren 4an, Filipe IV.a
Espainiakoak hiribilduaren pribilegioa eman zion Villaescuernari, eta
Guardiaren eskumendetik independizatu zen herri hau. Herriak une hura baliatu
zuen izena aldatzeko (herritarrei Villaescuerna izena itsusia iruditzen
zitzaien, nonbait), eta Villabuena izena hartu zuen.
Ondasun
nabarmenak
Villabuenaren erdigunean badira hainbat
eraikin edo jauretxe zahar bezain dotore. Horien artean, aipatzekoak dira
Indianoaren etxea eta Solanoko markesaren etxea.
Indianoaren etxea
Barroko estilokoa da, eta Santiago
Matamorosen erliebe batez hornituta dago. Andres de Bençak eraiki zuen, 1608
eta 1610. urteen artean, Pedro Peciña Samaniegok aginduta. Pedro Peciña
Samaniego Santiago de Compostelako arkediano eta kanonigoa zen. Indianoaren
etxean bizi izan ziren Villabuenako zenbait pertsonaia karlista garrantzitsu,
Francisco de Paula Rivas kasu.
 |
| Indianoaren etxea |
Solanoko markesaren etxea
XVI. mendean eraiki zuten; eta ondoren,
XVIII. mendean, bi hegal erantsiz handitu zuten.
 |
| Solanako markesaren etxea |
San Andres eliza
1538 eta 1728. urteen bitartean eraiki
zuten; hortaz, estilo bat baino gehiago du, gotikotik hasi eta barrokoraino.
Ataria mendebaldera begira du, eta han jarri zuten 1693. urtean santu
titularra, horma hobi batean. Erretaula nagusia Errenazimentukoa da, eta
gurutzaduretan erretaula barrokoak ditu, bai eta XVI. mendeko bataiarri bat
ere.
 |
| San Andres eliza |
San Torkuato baseliza
Villabuenako santu zaindariari eskainia,
herriaren iparraldean kokatuta dago.
 |
| San Torkuato ermita |
Andre Maria baseliza
Jatorrian, Erdi Arokoa da, XIII. - XV.
mendeetakoa, erromanikotik gotikorako trantsizioko garaikoa. 1959an
zaharberritu zuten. Bere jatorrizko garaitik gorde ditu leihate bat, ur
bedeinkatuaren pilari eusten zion hagaburutxo bat, Andre Mariaren idulkiaren
azpian zegoen harrizko friso bat eta haren irudia, bai eta sarrerako atea ere,
arku zorrotzekoa. Andre Mariaren irudi hori XIV. mendekoa da, eta Villabuenako
Andre Maria deritzo.
 |
| Andra Mariaren baseliza |
El Montecillo trikuharria
2009. urtearen amaieran Villabuenako
bizilagun batek aurkitu zuen. Berehala, aurkikuntza hori aztertzen aritu ziren
Javier Fernandez Eraso eta Jose Antonio Mujika Alustiza Euskal Herriko
Unibertsitateko Historiaurreko Arloko kideak. El Montecillo trikuharriko
korridore hilobia bi mahastiren artean dago. Arabako Errioxan dauden beste
zazpien antzeko ezaugarriak ditu. Deformatuta dago, eta duela gutxi sortu zen
harri pilo batek estaltzen du. Korridorerako sarrera, bi lursailak banatzen
dituen horma batek ezkutatzen du. Hor kokatuta egoteari esker, egoera onean
iraun du gaur eguneraino.
 |
| El Montecillo trikuharria |
Tumulua hareharriz eta horien
degradaziotik eratorritako hareaz osatuta dago. Ez da egitura simetrikoa; izan
ere, mendebaldera luzatzen da, eta hegoaldera zein ekialdera desmuntatuta dago,
ziurrenik mahastia egokitzeko lanetan. Zalantzarik gabe, azken mendeotan
handitu egin zuten, toki hori soroetako harriak pilatzeko erabiltzean. Gainera,
hareharri gainean finkatuta dagoenez, hezur arrastoak ia erabat desagertu dira.
Ikerketa-lanetan, pieza garrantzitsuak
aurkitu eta berreskuratu zituzten, hala nola giza hezurrak (tartsokoak), hortz
zati batzuk eta gazte baten lepaorno bat. Bestelako aztarna arkeologikoak ere
agertu dira: kanpai-formako bi zeramika-zati (baso batena bata, eta kazola
batena bestea), terra sigillata hispanikoaren bi zati txiki, eta ikatz puska
batzuk.
Aurkikuntza horiek erabakigarriak izan
ziren trikuharriaren ikerketan, berreskuratutako hezur hondakinetako bat C-14
bidez datatzeko erabili baitzen. Lagina Miamiko (Ameriketako Estatu Batuak)
Beta laborategira bidali zuten, eta trikuharria Brontze Aroaren hasierakoa dela
zehaztu zuten. Teoria hori bera sostengatzen dute Ciempozuelos motako kanpai
formako zeramikazko ontzien zatiek; izan ere, beren egikeran, Kantabriako
mendilerroko harpeetan estratigrafia egonkorrean aurkitutako beste batzuen oso
antzekoa da. Horrek adierazten du trikuharria, gutxienez, Kalkolitoa eta
Brontze Aroaren hasiera hartzen dituen aldi luze batean erabiliko zela, segur
aski.
 |
| El Montecillo trikuharria |
Erromatar zeramikaren zatiak aurkitu
ziren burualdeko harlauzaren azpian, ganberaren barnean erorita. Horrenbestez,
litekeena da egituraren kolapsoa garai klasikoaren ondoren gertatu izana, eta
hain zuzen ere hil multzoa garai hartan arpilatu izana.
Ibaola harriak
Arabako Eskuernaga errealitate bihurtu
du nekazari baten ametsa, mahasti bat lehortzen utzi eta bake eta meditazio
gune bihurtu baitu, baita azken bizileku ere, hilerri konbentzionalak uxatzen
dituztenentzat.
 |
| Ibaola harriak |
Joseba Ibañezek lursail bat du
Eskuernagatik kilometro eta erdira. Bere garaian mahastia izan zen, baina ez
zuen berriro sartu nahi izan. Aitzitik, leku hori uztea erabaki zuen, bere
irudimena harriz birsortzeko, Ibaola Harriak hilerri ez-katolikoa, eta oso
bestelako planteamenduarekin pentsatua, trikuharri bat ere altxatu zuen.
 |
| Ibaola harriak |
Ibaola Harriak hilerri berezia da,
desberdina, hilerri erlijiosoen eta errautsen abenturaren alternatiba izan nahi
duena. Estetika megalitikoan oinarrituta eta ingurunean integratuta,
antzinakoan inspiratutako hileta-erritua planteatzen du.
 |
| Ibaola harriak |
2012ko urtarrilean ekin zitzaion lanari,
espazio berezi bat sortzeko asmoz, monumentu megalitikoak birsortuz eta lursaila
birlandatuz. Ondoren, lekua hilerri ateo bihurtzeko ideia sortu zen, hasierako
proiektuaren osagarri ona izan zitekeelako.
Informazio iturria: https://eu.wikipedia.org/wiki/Villabuena_Araba
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina