Montori

 

Montori edo Berorize Zuberoako ekialdeko udalerri bat da, Basabürüko ibarrezkerrekoa, Bearnorekiko mugan kokatua. Herriaren izen zaharra Berorize da, Ipar Euskal Herriko toponimia nagusia aztertu zuen Jean-Baptiste Orpustan adituaren ustez.

Montoriko iturri plaza

Beti Zuberoari lotua, 1086an Guy-Geoffroy Gaskoiniako dukeak herrialde honen gainean zituen eskubideak Zentulo V.a Biarnokoari pasatu zizkion; Gilen Erramun Zuberoako 3. Bizkondeak kontra egin arren, Zentulo V.ak herrialdea inbaditu eta Montoriri Oloroeko forua eman zion, eta errege-burgu berria sortu zuela esan ohi da; hala ere, datu hau historia eta kondairaren artekoa da.

Gurutzea

Laborantza eta abeltzaintza dira nagusi Montorin, ardiak esnekietarako eta behiak 

haragirako. Herriak baso komunalak ere baditu. Montoriko egoera linguistikoa berezi da; Atturri aldeko zenbait herriren moduan, xarnegua da, hoys, euskaldunak eta gaskoiak nahasten diren lekua.

Ondare zibilean elementu desberdinak aurkituko ditugu:

Iturriko plaza

Lurrikara baino lehen "Iturriko Plaza" zena erabat berriztatu behar izan zuten. Aurreko garaiko etxe bakarra geratu zen, Bigarren Mundu Gerran familia iheslari judu bat bizi izan zen lekua; familiak geroago bere esker ona adierazi zion Montoriri eta plaza beraiei eskainita dago, plaka bat ere ezarri zelarik.

Udal ikuztegia ere zaharberrituta dago.

Udal putzua, Casenaveko iturria izenez ere ezaguna, orain ez da erabilgarria. Erreuma eta arnasketa arazoak sendatzeko ezaugarriak omen zituen. 1910eko hamarkada arte, Casanava etxea bainuetxe txiki bat izan zen eta bezeroak bere uretan bainatzera etortzen ziren.

Udalerrian harrizko zubi batzuk daude: Ibarrola, Capchuberro, Lavath, Pintou.

Igokundeko eliza

Jatorriko familien etxaldeek bordak izaten zituzten; horietako batzuk etxe bihurtu ziren, batez ere familiako kideren bat Amerikatik itzultzen zenean non bizi eskaintzeko.

Ondare erlijioan, berriz, trantsizio estiloko (erromaniko eta gotikoaren artean) XII. mendeko eliza du herriak, Igokundeko eliza. XVIII. mendeko erretaula du eta aitzinean Donejakue bidearen geralekua zen. Barnealdea 1967ko lurrikararen ostean, erabat berriztatu behar izan zuten.

Igokundeko eliza

Igokundeko eliza

Elizaren ondoan bi hilarri daude eta bide baten ertzean beste bi; azken hauek hilketa batzuk suertatu ziren lekuetan ezarri zituzten.

 

Informazio iturriak:

https://eu.wikipedia.org/wiki/Montori