.: Zarautz

Zarautz Gipuzkoako kostaldearen erdialdeko udalerri bat da, Urola Kosta eskualdeko udalerririk handiena. Turismoa eta merkataritza ditu ekonomia jarduera nagusiak.

Zarautz (argazkia Le Guide du Pays Basque)

Burdin Aroan hasita Antzinako Erroman jada bazegoen bertan herrixka bat, ikerlariek maiz Menoscarekin identifikatu dutena. Andre Mariaren Zeruratzearen parrokian aurkitutako arrastoek ia etengabeko okupazioa iradokitzen dute, Erdi Aroaren hasierako mendeetan izan ezik. Aurkitutako nekropolia Euskal Herriko zabalenetako bat da. Aro Modernoan ondoko Getariarekin batera Gipuzkoako itsas jardueran paper garrantzitsua izan zuen, eta XIX. mendearen amaieratik turismo gune garrantzitsua izan zen Espainiako aristokraziarentzat.

Zarautz (argazkia Gipuzkoako Foru Aldundia)

Ibilaldi honetan, herriko monumentuak eta eskultura garrantzitsuenak ezagutuko ditugu.

Bertsolaritzari omenaldia )Jorge Oteiza)

Bertsolaritzari omenaldia (Jorge Oteiza)

San Pelaio eliza

XVI. mendeko antzinako baseliza XIX. mendearen erdi aldean suntsitu zen. Gaur egun ezagutzen dugun eliza J.J. Belauntzaranek 1844. urtean hasi zuen eraikitzen, hareharriz. 1850. urtean obrak jarraitu egin zuten, Narroseko markesak egindako diru-ekarpenari esker. Aurrealdea neoklasikoa da, lau zutabe dorikok frontoiari eusten diete, eta kanpai-horman errematatzen da. Barru aldea kanoi-gangaz antolatzen da, eta, gurutzaduraren besoetan, leiho erdizirkularrak irekitzen dira, Zarauzko zaindaria den santuaren irudiarekin. Santuaren eguna ekainaren 26an ospatzen da. Irudi hau, Aingeru Guardakoarenarekin batera, Hilarion Zabalzak egin zuen, eta XVII. mendearen erdi aldekoa da.

San Pelaio eliza

Sanz Enea

Hasiera batean “Villa Antonia” izena zuen, Antonia de Uribe y Ugarte izan zelako lehen jabea. Gero, José Mª Sanz militarrarekin ezkondu zen bere alaba, eta hortik datorkio Sanz jauregiaren izena. Horien ondorengoak San Adrián y Castellfuerte markesekin ahaidetu ziren. Hegoaldeko fatxadan azaltzen den inskripzioaren arabera, 1870ean eraiki zuen Ch. Besoin arkitektoak, Frantziako Bigarren Inperioko estiloan. Espainiako Gerra Zibilaren garaian, jauregi horretan egon zen Francisco de Goyak San Adrián markesari egindako erretratu bat. Gero Nafarroako Museora eraman zuten (Iruñea).

Eraikinak estilo eklektikoa du, baina XIX. mendeko jauregi eta udako etxe handien adibide eder bat da. Oin errektangularra du, fatxada simetrikoa eta leiho ederrak. Erdisotoa, behe-solairua eta bi goi-solairu ditu. Errematatzeko arbelezko mantsardak ditu, frantziar estilo garbian.

Eraikinaren barruan hauek daude: haurren eta helduen liburutegia (helduena azken solairuan dago, eta haritzezko egitura ederra dauka), Udal Artxibo Historikoa, Udaleko Kultura Departamentua eta erakusketa-gelak lehen solairuan.

Sanz Enea

Karmeldar Oinutsen Artzain onaren komentua

1905ean eraikitako komentua eta eliza. Molde xume eta itxura sinpleko apareju errustikoan egina dago.

1906ko dorre batek errematatzen du eliza. Nolabaiteko itxura barrokoa dauka, eta bertan Artzain Onaren irudi bat dago. Gurutzezko oinplanoa du; gurutzadurako besoak ez daude hain garatuta. Aldare nagusia luzatu egiten da, hormetako batean burdin hesi bat jarrita baitago komentuko mojek handik meza entzuteko.

Santa Teresaren Karmeldar Oinutsen Komentua, gainerako komentuak bezala, XVII. mendekoa da. Lehen mojak Bordeletik etorri ziren. Venancio Amezti jaunak, mende erdiz komentuko kapilau izandakoak, agiri eta idatzi garrantzitsuak jaso zituen Zarauzko herriari buruz. Karmeldarren klausurako ordena honek gaur egun bertan jarraitzen du.

Karmeldar Oinutsen Artzain Onaren komentua

Villa Munda

Pedro González de Velasco doktoreak 1861ean agindu zuen estilo eklektikoko jauregitxo honen eraikuntza, hilerri zaharraren lurretan. Juan José Belaunzaran arkitektoak zuzendu zuen obra eta Ignacio Iburuzqueta maisu etxegileak egin zuen. Birmoldaketa asko izan ditu, eta azkena 1986 egin zen.

Oin errektangularra du, eta erdisotoa, behe-solairua eta hiru goi-solairu ditu. Linterna batek errematatzen du, eta lau isurkiko estalkia dauka. Fatxada nagusiaren erdiko gorputza aurreratuta dago alboekiko. Sarrerako eskailerek bi ate bikitara ematen dute. Ateak babestuta daude burdin eta kristalezko markesina dotore batekin. Burdinezko bolutak dituen zutabe finetan sustengatzen da markesina.

Jauregitxoaren inguruan lorategi eder bat dago, eta bi aldetan burdin hesi batek mugatzen du. Hesian ate bikoitz bat dauka, eta atearen albo bakoitzean hareharrizko eta arbeldun tenpleteak. Multzo horretan guztian aipatzekoak dira burdin hesiak, tenplete bereziak eta Iparraldeko sarrerako lehoi bikotea.

Villa Munda Musikaren Udal Akademia

Izenik gabe (Jose Luis Zumeta)

Izenik gabe (Jose LUis Zumeta)

Madozen omenezko estela (Jorge Oteiza)

Madozen omenezko estela (Jorge Otzeiza)

Aita Frantziskotarren komentua eta eliza

Eliza “frantziskotarren estiloan” eginda dago. Gurutze latindarreko oina du, eta gurutzadurako besoak motzak eta zabalak dira. Nabe nagusia alboetakoak baino zabalagoa eta luzeagoa da. Hainbat neurritako zutabe errektangular handiek banatzen dituzte nabeak. 1830ean berritu egin zuten. 1959an elizako nabea luzatu zen klaustroko eta patioko zati bat erantsita, eta egungo fatxada eraiki zen.

Aita Frantziskotarren Komentua eta eliza

Dotorekua etxea

Izkina egiten duen oin errektangularreko eraikin honek alde zaharreko muga historikoak finkatzen ditu. XVI. mendeko lehen euskal jauregien ezaugarri soilak ditu. Castro Urdialesko korrejidore Juan Ortiz de Zarauz doktoreak eraiki zuen etxea. Gero, Zarauz-Berroeta Aldamar familiaren eskuetara pasatu zen orubea. Behe-oina eta bi goi-solairu ditu. Lehen eta bigarren solairuaren artean Zarauz leinuaren armarri bat dago. Armarriak familiaren ikur hauek ditu: 1. eta 4. laurdenetan, zilarrezko eremuan, hiru asun-sasi, itsas-olatuen gainean. Eta 2. eta 3. laurdenetan, hiru panela. Teilatuaren hegalean aipatzekoa da egurrezko irudi apaingarriak dituen zapata.

Dotorekua Etxea

Santa Klara komentua

1618 eta 1625 urteen artean eraiki zen eta klaratarren lehen komentua izan zen probintzian. Estiloa soila eta apaindura gutxikoa da materialetan eta lerroetan, eta horma nagusi da banoarekin alderatuta, erlijio-ordena horren premisen arabera. Maria Ana de Zarauz y Gamboa Narroseko markesak eratu zuen komentua. Alargundu zenean, klausuran sartu zen, bere bi alabekin batera. Komentua eraiki bitartean, Lermatik etorritako mojak (Burgos) Narroseko jauregian egon ziren, Maria Ana andrearekin batera. 1792an frantsesek komentua kaltetu zuten, eta 1985ean multzo osoa eraberritu zen.

Santa Klara komentua

Portu etxea (Udaletxea)

Orube honetan kokatu zen Aiatik XVI. mendean etorritako Portu familia. Jauregi itxurako eraikin honek oin errektangularra eta hiru solairu ditu, eta fatxada nagusiak Foruen enparantzara ematen du. Alboetako hormak ere exentuak dira, baina atzekoa merkatuko hormaren mehelina da. Harlanduzko fatxadaren konposizioa simetrikoa da. Hiru bao ditu solairu bakoitzeko. Sarrerako atearen alboetan zutabe klasiko ildaskatuak daude; zutabe horiek eusten dute lehen solairuko erdiko balkoiaren oinarria. Ateburuaren gainean IHS (Iesus) anagrama dago. Sarreraren alboetan bi leiho ditu. Leihoburuetan motibo barrokoak dituzte. Gainerako baoak burdina forjatuzko balkoiak dira, eta barrokoan tipikoak ziren belarriak dituzte. Bi pilastra joniko erraldoiek eraikinaren monumentaltasuna areagotzen dute.

Barruan egokitzapen asko egin dira, eraikinak izan dituen funtzio desberdinen ondorioz (posta-bulegoa, telegrafoak…). 1987an eraikinaren estalkia eta hegala konpondu ziren. Barrualdea oso aldatuta dago, Zarauzko Udaleko funtzio administratiboak betetzeko egokituta baitago.

Portu Etxea (Udaletxea)

Torre Luzea

Gipuzkoako XV. mendeko gotiko zibileko eraikin onenatzat hartzen da. Harlandu onez egindako dorretxe honek itxura sendoa du. Lau solairu ditu, eta sarreran ate bat dauka armarri batekin; armarria, seguruenik, Zarauztarren leinukoa izango zen. Fatxada nagusiaren hormari erantsitako eskailera batetik igotzen da solairu nagusira. Goiko aldean, fatxada osoan, balkoi luzeak egongo ziren, eta horren lekuko dira alboetan ageri diren bi espoloiak.

1957an zaharberritu zen eraikina, eta 1993an teilatua konpondu eta fatxadak garbitu ziren. 2016an eraikinaren barrua berritu da. Gaur egun, jabe den banketxearen egoitza, udal erakusketa aretoa eta etxebizitza bat daude bertan.

Torre Luzea

Merkatu plaza

Kale Nagusiaren eta Zigordia kalearen arteko patio baten barruan eraiki zuen 1903 urtean Ramon Cortazarrek. Oin errektangularra du. Estalkia teilazkoa eta bi isurkikoa da, eta bertan daukan sabai-leihoak argia sartzen uzten du. Hormak harrizkoak dira, eta armadurak egurrezkoak. Egiturari dagokionez, behe-solairua eta lehen solairua ditu. Fatxada nagusiak, Kale Nagusiko sarrerakoak, estilo klasikoaren inspirazioa du. Goialdean frontoi triangeluar batek errematatzen du, eta erdian idi-begi batek zeharkatzen du.

2008an berritu zen, alboan duen Etxezabala eraikina bezala (Etxezabalan udal bulego berriak daude). Bertan dago udal merkatua, eta lehen solairua kultur-jardueretarako erabiltzen da.

Merkatu plaza

Makatza etxea

Musika plazaren ertz batean dago eraikin hau. Seguruena XVI. mende erdian eraikitako kale-baserri bat da. Oin errektangularra du, eta bi isurkiko estalkia. Hiru fatxada exentu ditu. Oraindik ere gordetzen du jatorrian eduki behar izan zuen harresi eta are dorretxe itxura. Behe-solairua eta hiru goi-solairu ditu: behe-solairua harlanduz eraikita dago, eta sarreran arku zorrotza dauka. Goiko solairuak adreiluz eta egurrezko armazoiz eginda daude. Atzeko eta alboko fatxadek jaso dituzte hobekien eraikinaren estilo gotiko berantiarraren jatorrizko ezaugarriak: leihoak, gezileihoak, arku zorrotzak… 1989an egin zen azken zaharberritzea.

Makatza Etxea

Santa Marina eliza

Marina Alzuruk, 1610. urtean, lehenengo baseliza eraiki zuen. 1932. urtean, hori bota eta berria eraiki zuten beste kokagune batean. Berriak estilo eklektikoa zuen, eta aurrez egindakoa ordeztu zuen. Pedro Azpiazu izan zen lanak burutu zituena. 1991n barru-aldea bota zuten, berritzeko asmoz. Fatxada errespetatu zuten, aurretik zeuden pinakulu eta puntadun arkuekin. Aurreko altzari guztiak desagertu egin ziren, Santa Apoloniaren, Gurutzeko Kristoaren eta Santa Marinaren irudiak ezik. Horiek 1995ean zaharberritu ziren. Baselizak oinplano errektangularra du, nabe bakarrarekin; hormigoi armatuz egina dago, eta argia argi-zuloetatik sartzen da. Barru-aldean, Santa Marinaren irudia gurtzen da, eta elizan ospatzen den elizkizun bakarra maiatzaren 21ean izaten da, donearen egunean. Santa Marinarenganako gurtza oso ohikoa da Donejakue Bideari lotutako herrietan. Ikonografia katolikoan, gurutze edo Biblia eskuan daramala, herensugearen barrenetik irteten irudikatzen da, kasu honetan bezala.

Santa Marina eliza

Zarauzko Arte eta Historia museoa

Zarauzko Arte eta Historia museoa

Santa Maria la Real eliza

Eliza hau asko aldatu da mendeetan zehar. Izatez, XVI. mendearen bigarren erdikoa bada ere, XVIII. mendean hartu zuen gaur egun duen itxura. Gurutze latindarreko oina dauka, nabe bakarrekoa. Aldare nagusiaren aldeak kanoi erdiko estalkia dauka, eta pilastretan sustengatutako gangak ditu. Pilastra horiek bat datoz kanpoko kontrahormekin. Koru bat eta nabe gurutzatu bat dauka. Gurutzadurako arkuak itxura klasikoko pilastretan sostengatzen dira.

Santa Maria la Real eliza

Photomuseum

Photomuseum (argazkia Photomuseum)

Vista Alegre Parkeko Torreoia

Torreoi izenarekin ezagutzen da, eta Villapadiernako kondeen denbora-pasa gunea izan zen. Hormigoi armatuz egindako Zarauzko lehen eraikina da (1913). Bertako bizilagunek begiratoki- eta aisialdi-leku modura erabiltzen zuten. Herrialdean gelditzen diren errotonda urrienetako bat da, Zarauzko ikuspegiaz gozatzeko talaia ederra. Oinplano erdizirkularra du, hare-harrizko basamentuarekin. Euskarri horrek lursailaren garaiera gainditzen du. Oinarriaren gainean, kanpo aldetik, hamar zutabe klasikok zirkuluerdia osatzen dute, eta horiek, era berean, goi solairuko arkitrabe okerra eta kalostrari eusten diete.

Vista Alegreko dorrea (argazkia Luberri)

Santa Barbara ermita

Garrantzi artistikoaz gain, interes paisajistiko nabarmena du Santa Barbara baselizak. 150 metroko garaierarekin, Zarautz eta itsasoa ikusmenean dituen talaia da. 1704an eraiki zuten, substratu bertikalaren gailurrean, eta 1995. urtean zaharberritu zuten. Oinplano errektangularra, harlangaitz-horma luzituak eta hare-harriak ditu izkinetan, kanpai-horma txiki batez errematatuta. Barruan, burualde poligonalean, aldarearen atzean, olioan egindako donearen irudia gordetzen duen erretaula txiki bat dago. Koruarentzako espazioak eta argia sartzen den leiho txikiek Santa Barbarako baseliza osatzen dute baita ere.

Santa Barbara baseliza (argazkia Wikipedia)

Narros jauregia

Eraikin exentua da, oin karratukoa. Sotoa, behe-solairua eta bi goi-solairu ditu. Kanpoaldea hareharri landuz osatuta dago. Angeluetan garitak ditu pinakuluekin, gorputz bakar batean. Antzinako dorretxeen oroitzapen estetiko bat osatzen dute.

Erdiko fatxadan, arku forma duen portale handia dago. Atearen gainean etxeko armarri handi bat dago, inskripzio honekin: “Zarautz antes de Zarautz”; familiaren abizenaren antzinatasunari erreferentzia egiten dio. Solairu nagusiko burdina forjatuzko lau balkoiak nagusien logeletakoak dira. Eraikina koroatzeko, harrizko erlaitz sendoa dauka, almena apaingarri batekin errematatuta.