Inguru
naturala eta kokapena
Mungialdeko herri hau Bizkaiko
sinklinorian dago, geologiari erreparatuz, eta Bilbotik 15 kilometrora dago.
Udalerriaren hegoaldean mendixka batzuk daude, batez beste 50-70 metroko
altuerakoak. Mendietatik altuena 301 metroko Unbe mendia da. Mendixka hauetatik
Butroe ibaira doazen hainbat erreka txiki jaisten dira, besteak beste,
Amazkarai, Goiartzu eta Erreskondo. Erreka horiek igarotzen diren lekuetako
baserrien izenak daramatzate.
Auzoak
Laukizko auzoak honakoak dira: Elexalde,
Aurrekoetxe, Jose Antonio Agirre, Mentxakaeta eta Mendiondo.
Historia
Uribeko merindadeko elizate honek
Gernikako batzar nagusietako 53. jesarlekua betetzen zuen. Herriaren jatorria,
Laukizko Munio Munioruzetik dator. Izen hau Toda Ortiz Andreak emaniko
Albonigako monasterioaren dohaintzan agertzen delarik.
Gizaldietan zehar nekazaritza izan da
herriko jarduera ekonomiko nagusia, eta horrekin batera arto, gari, larre eta
txakolinaren ekoizpenak bere garrantzia izan zuen. Herriak kirins ekoizteko
zortzi errota zituen bere garaian. Dena den, Bilbo Handi eta Mungiako gune
industrialdeetatik hurbil egoteak, herrian zeharkako eragina izan zuen arren,
aldaketak nabariak izan ziren. Laukizko biztanleei nekazaritzaz gain, industria
eta zerbitzuetan aritzeko aukera emanez.
1970eko hamarkadan herriko biztanleria
bikoiztu egin zen «Unbe-Mendi» izeneko etxe multzoa eraikitzearekin batera.
Etxe multzo hau, Unbe mendiaren maldetan eraiki zen 1975. urte aldera, eta
garai hartan ingurune naturalagoa bilatzen zuten familien beharrizanak
betetzeko egin zen, Mungiako «La Bilbaina» etxe multzoa bezalaxe. Horrez gain,
aitatzekoak dira Unbe Gainan 1941 eta 1988 urteen artean Felisa Sistiagak
edukitako Ama Birjinaren ikuskariak, agertutako lekuan Unbeko Ama Birjinaren
kapera sortuz.
Ondarea
Udaletxea
Lauaxeta jaio zen etxea, gaur egungo
udaletxea da.
 |
| Laukizko udaletxea |
San Martin eliza
San Martingo parrokia 1748ean sortu zen,
herriko fededunen eskutik, Mortarako markesari hamarrekoak ematen
zizkietelarik. Bestalde, herrian bi baseliza zeuden, bata jada existitzen ez
den Jesus Gurutzatuaren omenezkoa, eta bestea San Martingoa. Jesus
Gurutzatuaren baseliza, gaur egungo udaletxetik bi kilometrora kokatzen zen.
 |
| San Martin eliza |
Laukiztar
ospetsuak
Esteban Urkiaga, "Lauaxeta" (1905-1937)
Esteban
Urkiaga, "Lauaxeta" Laukizen jaio zen 1905ean eta Mungian bizi.
Durangoko jesulagunen ikastetxean latina eta erretorika ikasi ondoren,
abadetza-ikasketak egin zituen Loiolan eta Oñan, baina mezaberria eman baino
lehenago utzi egin zuen komentua. Loiolan euskaltzaletu eta literatur zaletu
zen, aita Estefania irakasle euskaltzalearen eta Euskal Akademia osatzen zuten
lagunekin, Zaitegi eta Ibinagabeitiarekin, besteak beste, Garai hartan latineko
klasikoen itzulpenak egin zituen.
Komentua utzi
zuenean Euzkadi egunkari
nazionalistan hasi zen lanean. Hasieran Orixeren laguntzaile izan zen eta, hau
Orexara, Euskaldunak poema
idaztera, joan zenetik aurrera, euskal orrialdearen arduradun. Garaiko
bizitzaren gaineko kronikak idazten zituen egunero-egunero.
Europako
literatura joerak ondo baino hobeto ezagutzen zituen, mitinak ematen zituen,
kultur ekitaldi eta irratsaioetan parte hartzen zuen, euskara irakasten zuen,
herri-abestien bilketa bultzatu zuen, poeta gazteei laguntzen zien. Hitz batean
euskararen eta Euskal Herriaren aldeko langile nekagaitza zen Lauaxeta.
Espainian
Francoren Altxamendua sortu zenean, zeregin guztiak alde batera utzi eta Eusko
Gudarostean sartu zen. Komandante-graduarekin, milizien antolaketan eta
propaganda-lanetan aritu zen. Gudari aldizkaria eta euskarazko Eguna egunkaria
kaleratu zituen.
Eginkizun
horietan ari zela, Gernikako bonbardaketaren ondorioez argazkiak egin nahi
zituen kazetari frantses bati laguntzera joan zen. Faxistek preso harrapatu eta
Gasteizera eraman zuten Lauaxeta. Heriotza-zigorra ezarri eta fusilatu egin
zuten. Heriotzaren zain zegoela idazki hunkigarriak idatzi zituen.
1930ean I.
Olerti-Eguneko sari nagusia irabazi zuen Maitale kutuna poemarekin.
Hurrengo urtean lehen poema-liburua argitara eman zuen: Bide barrijak,
estetika ere berrituz. Europako modernitatea euskaraz eman nahi zuen, gaia eta
hizkuntza berritu: maitasuna, existentzialismoa, heriotza. Liburuak eztabaida
sortu zuen euskaltzaleen artean planteatzen zituen ideia modernoak zirela eta.
Bigarren
liburuan Arrats
beran (1935) olerkigintza herrikoia landu zuen: herriko
pertsonaiengan oinarrituriko balada, erromantze, irri-kantak. Herri poesia eta
sinbolismoa uztartu zituen estilo berrituaz: musika, metaforak, kolore eta
sentsazioak, denboraren iragana adieraziz.
Idazkera zaila
dauka, garbizalekerien erabiltzailea, baina gainera apropos zailtzen zuen
olerkia iradokizuna erabiliz eta mamia ezkutatuz. Euskalkietako esamoldeak,
arkaismoak, herri-txokoetako hitzak, denetarik erabiltzen zuen. Antzerkia ere
idatzi zuen: Asarre
aldija, Epaiya, irria sortzeko eginak. Balbeak, Iru gudari itzulpenak
dira. Ipuingintzan ere jardun zuen: Iluntzeko izarra, El fusil del abuelo, Campa de
guztiz ederra, gerra garaiko giroa erakutsiz. Euskadi nazioa
bakezaletasunean eta kulturan eraikitzearen aldeko zen; zuzentasuna arrazoiaren
indarrez defendatu behar zela idatzi zuen sarri. Euskadi ikasia eta kulturaduna
nahi zuen, herria kulturaz jantzi beharra zegoela eta abertzale ezjakinik ez
zuela onartzen esaten zuen.
 |
| Esteban Urkiaga "Lauaxeta" |
Informazio iturriak:
https://www.hiru.eus/eu/literatura-vasca/esteban-urkiaga-lauaxeta-1905-1937
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina