Lizarra

Lizarra, Nafarroa Garaiko erdialde-mendebaldeko udalerri bat da, Lizarrerri meindadeko hiriburua. Euskaraz, Lizarra izenaren jatorria segur aski lizar hitzetik dator, hau da, zuhaitz mota horren izenetik. Historian zehar herriaren euskal izena idazteko modu asko izan dira. 958. urtetik geroztik Iratxeko monasterioan aurkitu izan dira hurrengo izen hauek: Lizarrara (958), Liçarra (1012), Liçarara (1040-46), Leiçarrara (1074). Lizarraren izen ofiziala gaztelera Estella da. Jatorrria latinetik dator (stella); eta segur aski izarra esan nahiko zuen.

Powered by Wikiloc

Herri eder honetan aurkituko ditugun monumentuak bisitatuz gero, bere historiaren orrietan murgilduko gara, bere ondare historiko aberatsa bezain interesgarria ezagutuko dugu.

 

Gaztelako Atea

Autobus geltokiaren aurrean dagoen Los Llanos parketik abiatu eta, Ega ibaia zeharkatzen laguntzen duen zubia igaro ondoren, Gaztelako Atea zeharkatuko dugu. XII. edo XIII. mendeko Erdi Aroko atea, XVI. mendeko birmoldaketekin. Ate horrek harresi zati bat hartzen du, eta zirkuluaren barruan izar bat duen frontoi triangeluar batez errematatutako erdi-puntuko arku bat du, hiriko armarria aipatuz.  San Pedro de la Rua auzokoa zen eta erromesen joan-etorriaren amaiera zen.

 

Rocamador Andre Mariaren baseliza

Donejakue bidetik aurrera egin eta berehala helduko gara, Rocamador Andre Mariaren baselizaren ondora. Lizarrako beste eliza batzuk bezala horren eraikuntza XII. mendearen bukaera aldekoa edo XIII.aren hasierakoa da. Garai hartatik burualde erdizirkularra besterik ez da geratzen, aurretik zati zuzen bat duena kanoi-gangaz estalita. Gainerakoa handitze barrokoaren emaitza da, 1691 urtearen inguruan eginikoa.

 

San Pedro de la Rua eliza

Etorritako bidetik atzera egingo dugu. Gaztelako Atea berriro zeharkatu eta San Nikolas kalean zehar aurrera egingo dugu. Berehala monumentu multzo batekin egingo dugu topo. Batetik, San Pedro de la Rua eliza, Nafarroako Errege-erreginen jauregia eta Udaletxe zaharra.  San Pedro de la Rua elizaraino dauden eskailera luzeak igoko gara segidan. 1256an hiriko Eliza Nagusiaren titulua eman zitzaion. Elizara harmailadi batean zehar sartzen da, XX. mendeko hirurogeita hamar hamarkadaren hasieran egina. Nabarmena da eskailerak ematen dion goranzko itxura, ez bakarrik bere antolamendua goian, baizik eta dorreak ematen dion bertikaltasunagatik, horren beheko aldean trazeria gotikoko leiho monumentalak irekia.

 

Nafarroako Errege-erreginen jauregia  

Nafarroako Errege-erreginen jauregia 

Karrikara jaitsi eta bertan dagoen Nafarroako Errege-erreginen jauregia dugu.  XVIII. mendetik Egako Granadako Dukeen jauregia ere esaten zaiona, Nafarroako erromaniko zibilaren adibide bakarra da. Eraikin ederra XII. mendearen bigarren erdialdean eraikia, fatxada nagusia bi solairutan antolatzen du, harlanduzko obra onetan eginikoak. Beheko gorputza, kale mailan, lau arku zabalekin zabaltzen da, hormari atxikitako zutabeek alboetan dituztenak, kapitelek landare-dekorazioa eta dekorazio historiatua daukate. 

 

Udaletxe zaharra

Jauregiaren parean, XVIII. mendean eraikitako Udaletxe zaharraren (baita Justizia jauregi zaharra ere) eraikina ikusiko dugu. Lizarrako gainerako jauregiak ez bezala, zeinetan harlandua eta adreilua txandakatzen diren, jauregi honetan topo egiten dugu harlandu zoragarriaz landutako fabrikarekin. 

 

Gobernadorearen jauregia

Rua kaletik aurrera egin eta berehala Gobernadorearen jauregiaren ondora iritsiko gara. Estella-Lizarrako gainerako eraikin zibilak ez bezala, eraikuntza honetan gailentzen den estruktura-antolamendua horizontala da. Apaltasun nabarmena duen eraikina da. Bertan dago Karlismoaren museoa.

 

Jus del Castillo baseliza

Santo Domingo komentua

Zubiaren ondora heltzean, eskuinetik igotzen den bide batetik Jus del Castillo baselizaren ondora igoko gara. Gazteluko hegiko gain batean altxatzen da eta Santo Domingo komentuaren ertzean, judutarren sinagoga kokaturik zegoen lekuaren gainean, eta Gartzia Berrezarlea erregeak Iruñeko katedralari 1145ean eman zion. Nabe bakarreko estruktura da,  -gangak estalitako hiru zatitan banaturik eta ganga horretan motibo figuratboak ikusten dira. Bere ondoan dagoen komentuaren ondoan dauden eskaileretatik Curtidores kalera jaitsiko gara eta bertatik Hilobi Santuaren elizaren ondora. 1881 urtean parrokia izateari utzi zion, horrela bere altzariak beste eliza batzuk apaintzera igaro ziren, San Pedro Ruakoa esaterako.

 

Hilobi Santuaren eliza

Hilobi Santuaren eliza

Atzera egin eta Kartzelako zubiaren ondora iristean, bertatik Erga ibai zeharkatuko dugu. Jatorrizko zubia XII. mendean eraiki zen, baina Hirugarren Karlistaldian suntsitua izan zenez, 1873an aurreko zubia eredutzat hartuz berreraikia izan zen, eta azken hau da gaur egun arte iritsi dena.

 

Kartzelako zubia

Lizarrako Alde Zaharreko kaletan murgildu eta San Migel elizaren ondora ailegatuko gara. Jatorrizko obrari dagokion datarik zaharrenak 1145 urtera eramaten gaitu. Gaurko eliza, hiru nabe dituena, erromaniko berantiarrekoa da, XII. mendearen azken laurdenekoa, horretan burualdea nabarmentzen da abside hirukoitza erdizirkularrarekin. Gurutzaduraren gainean, adreiluz eraikitako dorre bat altxatzen da, 1710 eta 1718 artean egindakoa. Bi atarik sarbidea ematen diote atariari.

 

San Migel eliza

San Migel eliza

Zapateria kalera jaisten, aurrez aurre Chapitel kalexka ikusiko dugu. Adreiluzko berme-arkuek gurutzatzen duten pasabide bitxi eta estua da, Ega ibaira ematen duen plazatxo batera iristen dena. Lizarrako kale tipiko bat da, inguru honetan auzo judua zegoen. Kale Nagusitik aurrera egin eta Foruen enparantzara iritsiko gara. Bertan San Joan Bataiatzailearen eliza dago. Jatorriz, tenplua erromanikoa zen, nahiz eta gaur egun estilo horretako ia zatiri iraun ez duen. XIII. mendearen amaiera aldera Antso Jakituna erregearen jabetzako lurretan eraikitzen hasi zen. XIV. mendean lehenbiziko eraldaketa jasan zuen.

Chapitel kalexka 

San Joan Bataiatzailearen eliza 

Foruen plazatik atera eta herriko goi aldean dagoen Puyko Andre Mariaren basilikara igoko gara. 1085ean, basilikak orain hartzen duen tokian irudi bat agertu zen, Puyko Andre Maria izena jaso zuena. Basilika errege-patronatua izan zen eta Espainiako erregeek gorde zuten 1895era arte, urte horretan erregina erregeordeak horri uko egin baitzion Iruñeko apezpikuaren mesederako. Gaurko eraikinak aurreko bat ordezkatzen du. Gaur egun ikusten dugun basilikaren eraikuntza 1929an hasi zen.

Puyko Andre Mariaren basilika

Gallarda kaletik beherantz egin eta bi eraikin erlijiosoen ondora iritsiko gara. Lehena Lizarrako San Pedro eliza da. Lizarrako tenplu zaharrenetako bat da. auzo zaharraren goiko aldean dago, hiriko lehen biztanle-gunea. Gaur egun, eliza ia erabat abandonatuta dago. Aurrera segi eta Kontzepzionista Errekoletoen komentuaren ondora jaitsiko gara. Barrokoa, XVII. mende bukaerakoa. Lanak 1.731 urtera arte luzatu ziren (inaugurazio-urtea).

Lizarrako San Pedro eliza 

Kontzepzionista Errekoletoen komentua

Abiapuntura itzultzean, Klarestarren komentuaren ondotik pasako gara. Los Llanos alderdian kokatua, erdi aroko burguaren harresiz kanpo, XIII. mendearen bukaeratik horren berri agertzen da, baina gaurko obrak Juan Larrañagak 1635ean hasi zituen eta 1654an bukatu. Lana osotasunean adreiluz egin zen. Honen parean Lizarrako geltokia dago. Lizarrako tren-geltokia 1927an inauguratu zuen Primo de Riverak, Vasco-Navarro trenbidearen buru gisa. Trenbidea Estatuak eraiki eta ustiatu zuen, eta Nafarroako herria Gasteizekin lotzen zuen. 1969an desegin zuten tren-geltoki gisa, eta gaur egun erabilera berriak ditu, hala nola autobus-geltokia.

Klarestarren komentua

Geltokia

Zalatambor gaztelua edo gaztelu nagusia Lizarrako hiriak zituen bi gotorlekuetako bat da (bestea Belmecher gaztelua zen). Gazteluaren lehendabiziko aipamen historikoa 1024koa da, eta Nafarroako Erresuma defendatzeko leku ezin estrategikoagoa izan zen hasiera hasieratik.

 

 

 

 

 

 

 

Powered by Wikiloc